Reddit güdümlü GameStop sıkıştırması (short squeeze) kapitalizmi tehdit etmiyor çünkü zenginler kendi oyunlarında yenilmez, fakat bu kolektif eylemin yoz sistemleri afişe etme kapasitesini gösteriyor.
1976 yılında Peter Drucker “Görünmez Devrim: Emeklilik Fonu Sosyalizmi Amerika’ya Nasıl Geldi” (The Unseen Revolution: How Pension Fund Socialism Came to America) adlı kitabını yayımladı. Kitap, o gün için şaşırtıcı, fakat bugün ise sadece gülünç olan bir cümleyle başlıyordu: “Sosyalizm üretim araçlarının mülkiyetinin işçilerde olması biçiminde tanımlanırsa” [...] ABD ilk gerçek “Sosyalist” ülke olmalıydı.
Emeklilik fonu sosyalizmi, sosyal değişimin yavaşça, peyderpey ve çok açık çatışma olmadan gelebileceği şeklindeki çok çekici bir fikre dayanıyor. Fabrikada patronlarla veya maksadı patronları korumak olan devletle sokakta çatışmaktansa işçiler, mülk sahibi olarak sahip oldukları gücü işletmeleri daha sorumlu davranmaya zorlamak için kullanabilirdi.
Düşünüldüğünde, bu güç oldukça etkili. ONS zenginlik ve varlık araştırmasına göre Birleşik Krallık’taki (BK) özel emeklilik fonu varlığı 6.1 trilyon sterlin yani toplam zenginliğin yüzde 42’si ve BK’daki üretimin iki katından fazla. Bu toplamın önemli bir kısmı bir şekilde borsaya yatırılıyor. Teoride işçiler hissedar olarak sahip oldukları gücü kullanarak şirketleri, ücretleri arttırmaları, koşulları düzeltmeleri ve karbon ayakizlerini azaltmaları için zorlayabilir.
Ne yazık ki Druker’in görünmez devrimi kapitalist sosyal ilişkileri tehdit edebilecek bir harekete tercüme edilmekte başarısız oldu. Bunun bir sebebi, özel emeklilik varlığı sahipleri içinde kolektif eylemle bağlantılı olanlarla ilişkilendirilebilecek yüksek maliyet.
Daha önemlisi bu, fon varlığının oldukça eşitsiz bir biçimde dağıtılmasından kaynaklanıyor. Zenginler çok, orta sınıf az şeye sahipken birçok insan hiçbir şeye sahip değil. Başka bir deyişle, “emeklilik varlığına sahip kişiler” bir sınıf değil yani sosyal değişimi körükleme hedefiyle onları birleştirebilecek ortak çıkarlara sahip değiller.
Burada sahneye yardım çekleriyle Redditçiler giriyor. Birkaç aydır Amerika’nın birbirini izleyen Covid-19 yardım programlarıyla dağıtılan nakit parayla kuşanmış milyonlarca sıradan insan, video oyunu dağıtımcısı GameStop’ınkiler de dahil açığa hisse satan (short selling) serbest fonları batırmak için bir plan geliştirdiler.
Olanları kısaca özetlersek, r/WallStreetBets isimli Reddit forumun bazı kullanıcıları, GameStop gibi kimi hisselerde önemli açığa satım girişimleri olan bazı serbest fonlar tespit etti yani basitçe söylersek, bu fonlar ilgili hisselerin düşeceği beklentisine büyük paralar yatırmışlardı.
Bu girişimleri tehlikeli kılan, fonların hisselerin alım ve gelecek bir tarih arasında sahip olacağı değer arasındaki farkı karşılamak zorunda olmasıydı ve bir hissenin değeri bir yere kadar düşebilirken (sıfır), sonsuza dek yükselebilir, fon için sınırsız kayba uğrama tehlikesi yaratabilir.
Reddit kullanıcıları eğer birleşirler ve bir “short squeeze” gerçekleştirebilirlerse, yani GameStop gibi hisselerin değerini yükseltip açığa satanları farkı ödemek zorunda bırakırlarsa, serbest fonları mahvedebileceklerini fark ettiler.
Olağan zamanlarda böyle bir stratejinin işe yarama ihtimali oldukça zayıftır, bireysel yatırımcılar büyük veya fiyatlar üzerinde önemli bir etki yaratacak kadar koordineli değildir. Fakat olağan zamanlarda değiliz.
Öncelikle, bir hissenin “gerçek” değerini bilmek imkansız, çünkü on yıldır yapılan merkez bankası varlık alım programları hisse fiyatlarına büyük zarar verdi. Buna karşın neredeyse bütün ABD hisseleri olması gerekenden fazla değerli. Ve eğer hepsi aşırı değerliyse, hiçbiri aşırı değerli değildir.
İkinci olarak, finans piyasasında büyük istikrarsızlığın hakim olduğu oldukça belirsiz zamanlarda yaşıyoruz. Özü itibariyle herkes, ne olup bittiği anlaşılmayan veya kimsenin yarın ne olacağını bekleme veya öngörme şansı olmadığı bir ortamda bahis oynuyor. Bu bağlamda, neyin “güvenli” neyin “riskli” olduğu algısı çarpıklaşıyor.
Üçüncü olarak, dünyanın rezerv parasını basmaya muktedir en önemli emperyal güç olan ABD, belirsizlikle dolu bir dünyada güvenli liman olarak görülüyor (bu durumun öteki yüzü dünyanın en fakir ülkelerinden dışarı, kimi zaman ağır borç sorunu yaratan sermaye kaçışı).
Son olarak, hem yardım çekleri hem de iyi halli tüketicilerin pandemi sırasında biriktirebildikleri fazladan tasarruflar sayesinde, elinde fazladan nakit bulunan milyonlarca bireysel yatırımcı var.
Bütün bu etkenlerin birleşimi balonlar, veya kimilerine göre bir büyük balon, için mükemmel koşulları yaratıyor. Bu şartlarda, yeterince varlıklı birkaç bireysel yatırımcı tarafından gerçekleştirilen koordineli bir sıkıştırma, pazarı önemli ölçüde etkileme ihtimaline sahip. Nitekim etkiledi de, Reddit kullanıcıları bir serbest fonu neredeyse iflas ettirdiler.
Görünüşe göre Reddit Devrimi, Druker’ın görünmez devriminden çok farklı. Bu yatırımcılar doğrudan kendi nakitlerini yatırıyor, koordineli ve örgütlüler, ayrıca finans piyasasında yapabildikleri kadar büyük zarar yaratma niyetindeler, sosyal açıdan sorumlu davranmaları için şirketleri biraz itekleme niyetinde değil.
Fakat aslında her ikisi de aynı yanlış mantığa dayanıyor: işçiler, işçi olarak gerçekten iktidar kullanamazlar, bu yüzden mülk sahipleri olarak kullanmayı denemelilerdir.
Bırakın kapitalizmin kendisine, bu tarz bir “örgütlenmenin” finans piyasalarına neden gerçek bir tehdit oluşturamayacağını anlamak için örgütlenmenin amacının ne olması gerektiği üzerine düşünmemiz lazım. Genel olarak örgütlenme üç amacı gerçekleştirmeyi hedeflemelidir: sermaye birikimini sekteye uğratmak, temel toplumsal çelişkiye dikkat çekmek ve insanların kendi güç ve özneliklerinin ayırdına varmasını sağlamak.
İlk noktada, Reddit kullanıcıları sermaye birikimini sekteye uğratmadılar, bilakis desteklediler. Serbest fonların peşine düşüp diğer kapitalistlerin zararına bahis koyan birkaç rantçı zenginin varlığını azalttılar, burası doğru.
Fakat bunu, bir başka şirketin hisse değerini yükselterek, hissedarların -ayrıca bazı büyük finans kurumlarının- varlığını arttırarak, o şirketin sahipleri ve yöneticilerini hem diğer kapitalistlerin hem de tedarik zincirinin her noktasındaki her işçinin karşısında güçlendirerek yaptılar.
İkinci noktada eylem, kapitalist sosyal ilişkilere içkin çelişkiyi teşhir etmede başarısız oldu. Emek-sermaye ayrımı hiçbir şekilde yok- ayrıca, finansallaşma koşullarında işçi ve kapitalist arasındaki ayrıma yeni bir boyut ekleyen mülk sahibi/mülk sahibi olmayan ayrımı da aynı şekilde.
Thatcher ve Reagan gibi siyasetçilerin insanları hisse satın alıp özel emeklilik havuzları oluşturmaları için teşvik etmeye hevesli olmalarının bir nedeni var: onlar, emek ve sermaye arasındaki temel çelişkiyi gizlemek için bir mini-kapitalistler sınıfı yaratmak istiyordu.
Orta sınıftan hissedarların artması; zenginlerin diğer insanları, varlıkların değerinin şişmesinin kendi çıkarlarına olduğuna ikna etmesini kolaylaştırıyor.
Diyorlar ki, eğer yeterince biriktirebilirse herkes mülk sahibi olabilir. Bu tabi ki doğru değil. Zengin ülkelerdeki kimi insanlar, içinden belki de asla çıkamayacakları bir düşük ücret ve borç sarmalına takılmış durumda. Ve küresel Kuzey’de borsa yoluyla dağıtılan karların önemli bir kısmı küresel Güney’deki aşırı yoksul işçilerin olağanüstü seviyede sömürülmesiyle gerçekleşiyor.
Son noktada, GameStop hikayesi başarılı oldu. Reddit kullanıcıları kolektif eylemin gücünü keşfettiler. Birçok insana herhangi bir değişim yaratmak için tek kelimeyle güçsüz olduklarını telkin eden bir dünyada bunun önemi yabana atılamaz.
Ve finans kapitalin bekçilerinin GameStop gibi hisselerin ticaretini engellemek adına verdikleri hızlı tepkisi sayesinde çok sayıda insana sistemin hileli olduğunu, “mini-kapitalist”in aslında herhangi biçimde bir kapitalist olmadığını da ifşa ettiler. Aslında onlar, bütün dünya işçilerine karşı kurulmuş bir ittifakın sessiz ortakları.
Bu hikayeden birkaç komik caps (meme) dışında iyi bir şey çıkacaksa bu, Reddit kullanıcılarının edindikleri yeni kolektif bilinci -sınırlı da olsa- işyerlerinde, oy kabininde ve sokaklarda kullanması olabilir.
Metnin İngilizce Aslı: Blakeley, Grace (2021), "The Mutiny of the Mini-Capitalists", Tribune, https://tribunemag.co.uk/2021/01/the-mutiny-of-the-mini-capitalists (Son Erişim: 04.02.2021)
Çeviren: Deniz Ekim
Yorumlar
Yorum Gönder